Berlin atmet, HRLM 93
Afgelopen zomer zwierven we een week lang door Berlijn. Met de metro, lopend, maar vooral op de fiets. Berlijn is niet alleen een stad. Berlijn is vooral ook een belevenis. En een fascinerende legpuzzel. Berlijn is qua formaat niet te vergelijken met Haarlem, natuurlijk. Toch ontkwam ik er niet aan een vergelijking te maken.
Zowel Haarlem als Berlijn zijn steden met een uitgesproken geschiedenis. Maar waar in Haarlem de geschiedenis ver weg, pittoresk en bijna toeristisch lijkt, is de geschiedenis in Berlijn springlevend, bruut en onderdeel van het dagelijks leven. Of het nu het Pruisische verleden, de tweede wereldoorlog of de koude oorlog is. Of nog recenter: de enorme toevloed van vluchtelingen. Je ontkomt er niet aan.
Zo stonden we voor een museum genaamd Topographie des Terrors. Een museum waarin de opkomst van het nazisme in detail wordt uitgelegd. Achter ons stond een voormalig theater waarin ze de kogelgaten uit 40-45 hadden laten zitten. Rechts van ons stond een stuk van de Berlijnse muur en iets verderop keken we naar voorbeelden van klassieke naziarchitectuur. Het museum is gebouwd op de martelkelders van de Sicherheitsdienst en terwijl wij probeerden dit in ons op te nemen, begon een koor te zingen. Het was een groep relatief jonge mensen die bij een gedenksteen spontaan een meerstemmige hymne inzette ter ere van slachtoffers van decennia geleden.
Onze gids vertelde over de ‘salamitactiek’ die de nationaalsocialisten gebruikten om plakje voor plakje de democratie te ondermijnen. Elk stapje voelt onschuldig, tot op een bepaald moment een point of no return is bereikt. Eerst verbied je joden een hond te hebben, dan verbied je ze toegang tot parken (ze hebben daar immers zonder hond niks te zoeken), dan verbied je ze toegang tot alle openbare gebouwen. Steeds een kleine stap de verkeerde kant op. Een angstaanjagend effectief proces. En bijna niet te stoppen, want elke stap voelt logisch.
Geschiedenis is in Berlijn geen decor. Het is een onderdeel van het nu. Geschiedenis is een waarschuwing en een les. In Berlijn zijn ze niet bang voor een herhaling van de geschiedenis, maar voor een nieuwe versie. Hun geschiedenis dwingt ze tot waakzaamheid. Volgend jaar vieren we in Nederland, en dus ook in Haarlem, tachtig jaar vrijheid. Een uitgelezen kans onze geschiedenis te herijken. Niet te veel mooipraten, wegkijken of bagatelliseren, maar een eerlijke confrontatie aangaan. Laat alles maar zien, de mooie kanten en de gruwelen.
Berlijn was natuurlijk niet alleen zwaar en heftig. Berlijn is ook een stad waar iedereen zich welkom en veilig kan voelen. Die moeilijke geschiedenis waarmee ze blijven worstelen lijkt ook een soort aanstekelijke levensvreugde aan te wakkeren. Als het kan, moet je genieten. Berlijn is ook feest. En bier. Veel bier. Heel veel bier. Misschien wel een beetje teveel bier.
