Niet vergeten, HRLM 89
Haarlem kende vóór 1940 een grote en bloeiende Joodse gemeenschap. Met meer dan 1.400 mensen stond ze in ons land qua omvang zelfs op de tweede plaats, na Amsterdam. Veel Joodse Haarlemmers ontmoetten elkaar in de (in 1953 helaas afgebrande) synagoge aan de Lange Begijnestraat of in het gemeentegebouw van de Joodse gemeenschap aan de Lange Wijngaardstraat.
De vervolging door de nazi’s in de bezettingsjaren 1940-1945 had rampzalige gevolgen voor de Joodse gemeenschap in ons land, ook die van Haarlem. Totaal 733 Joodse stadgenoten hebben de Holocaust niet overleefd. Deze onbeschrijfelijke misdaad vormt een inktzwarte bladzijde in de geschiedenis van onze stad.
Voor de overlevenden was het na de oorlog niet eenvoudig om de herinnering aan hun omgekomen dierbaren levend te houden. Er was geen graf en dus ook geen grafsteen waarop bijvoorbeeld naar een oud Joods gebruik steentjes konden worden gelegd. In de Joodse cultuur wordt ook aan naamvermelding veel waarde gehecht, maar de namen van de slachtoffers van de Holocaust waren na 1945 nergens terug te lezen.
In samenspraak met de lokale Joodse gemeente zorgen we er voor dat onze omgekomen Joodse stadgenoten op andere manieren worden herdacht. Ik noem in de eerste plaats het monument met de namen van de 733 omgekomen Joodse Haarlemmers. Dit gedenkteken staat achter de Schuur, op de plek waar de synagoge was gevestigd, op het pleintje dat is vernoemd naar de door de nazi’s gefusilleerde Haarlemse opperrabbijn Philip Frank. Ter ere van zijn ook door de nazi’s omgebrachte voorganger, opperrabbijn Simon de Vries, vinden we een herdenkingssteen aan de gevel van diens woonhuis aan de Bakenessergracht. Naar Simon de Vries is het binnenhof van de rechtbank vernoemd. Wereldwijd wordt de Holocaust jaarlijks herdacht op 27 januari, de datum waarop het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau in 1945 werd bevrijd. In 2020, 75 jaar na de bevrijding, hebben we op die datum tijdens een indrukwekkende en goedbezochte bijeenkomst op de Grote Markt en in het stadhuis van alle 733 in de Holocaust omgekomen Joodse Haarlemmers de naam, leeftijd en plaats van overlijden uitgesproken.
Een mooi initiatief dat toen is ontstaan en nu in onze stad zijn beslag krijgt is de plaatsing van struikelstenen, in het Duits Stolpersteine. Een comité werd gevormd en met steun van de gemeente worden nu telkens stolpersteine geplaatst. Stolpersteine zijn bedacht door de Keulse kunstenaar Günther Demnig. De steentjes met messing bovenlaag worden geplaatst in het plaveisel vóór het huis van de in de Holocaust omgekomen Joodse bewoners. Hun naam, geboortedatum, datum en plaats van deportatie en overlijden staan in het messing gegraveerd. In heel Europa liggen inmiddels tienduizenden struikelstenen. Stenen en namen hebben zoals gezegd in de Joodse cultuur een belangrijke symbolische waarde. In de struikelstenen komt die symboliek samen met een eerbetoon aan ieder slachtoffer persoonlijk. Een gedenkteken dat zegt dat wij haar of hem missen. En niet vergeten. Waar de nazi’s hun leven, hun naam, hun herinnering wilden wegdoen, willen wij hun naam, hun persoon, hun leven noemen, herinneren en eren.
